پلاک مناطق آزاد به یکی از چالش‌های حقوقی و انتظامی کشور تبدیل شده و افزایش تردد غیرقانونی خودروهای لوکس با این پلاک‌ها، زنگ خطر قاچاق و جعل اسناد را در مناطق مختلف ایران به صدا درآورده است.
فهرست مطالب
استفاده غیرقانونی از خودروهای پلاک مناطق آزاد
مستند قانونی تخلف خودروهای مناطق آزاد
نبود سامانه یکپارچه و ضعف نظارت
راهکارهای حقوقی و اجرایی برای مقابله با تخلف
سوالات متداول
استفاده غیرقانونی از خودروهای پلاک مناطق آزاد
در سال‌های اخیر، با توسعه مناطق آزاد از جنوب تا شمال کشور و حتی گسترش آن به استان‌های گیلان و مازندران، تردد خودروهای لوکس با پلاک مناطق آزاد رشد چشمگیری یافته است. در ظاهر، این امر نشانه‌ای از رونق اقتصادی و افزایش مبادلات تجاری است، اما در واقع، تخلفات گسترده‌ای را در بطن خود پنهان دارد. خودروهایی که صرفاً برای تردد در محدوده منطقه آزاد وارد می‌شوند، به‌صورت غیرقانونی در جاده‌های کشور و حتی شهرهای بزرگ تردد می‌کنند. این موضوع در حالی رخ می‌دهد که کمی پیش مجوز ۶۰ روزه تردد خودروهای پلاک مناطق آزاد به صورت قانونی صادر شد.
پلاک مناطق آزاد یا همان گذر موقت، به مالکان اجازه می‌دهد خودرو را بدون پرداخت کامل حقوق گمرکی در محدوده منطقه آزاد استفاده کنند. با این حال، در سال‌های اخیر مشاهده شده برخی افراد با جعل پلاک، تغییر وضعیت خودرو یا سوءاستفاده از خلأهای نظارتی، خودروهای گذر موقت را به مناطق غیرمجاز انتقال داده‌اند. این اقدام، نه‌تنها خلاف قانون است، بلکه از نظر حقوقی، جرم قاچاق تلقی می‌شود.
مستند قانونی تخلف خودروهای مناطق آزاد
مطابق قانون مبارزه با قاچاق کالا و ارز، هرگونه ورود یا خروج کالا خارج از مسیر گمرکی کشور، حتی اگر کالا مجاز باشد، قاچاق محسوب می‌شود. خودرو نیز از این قاعده مستثنی نیست. بنابراین، خروج خودرو با پلاک مناطق آزاد از محدوده مجاز، مصداق بارز قاچاق خودرو است.
در بسیاری از پرونده‌های قضایی مرتبط، علاوه بر قاچاق، دو جرم دیگر نیز مشاهده می‌شود: جعل اسناد رسمی و استفاده از سند مجعول. بر اساس ماده ۱۸ قانون مبارزه با قاچاق کالا و ارز، خودروهای قاچاق توقیف و ضبط می‌شوند و مالک موظف است بهای روز آن را به دولت پرداخت کند. حتی اگر خریدار مدعی حسن نیت باشد، بدون ارائه مدارک گمرکی معتبر، خودرو قابل استرداد نیست. در همین حال باید اشاره کرد که صدور پلاک ملی برای خودروهای مناطق آزاد آغاز شده است.
پیامدهای حقوقی تخلفات پلاک مناطق آزاد
در صورت احراز قاچاق، خودرو به نفع دولت ضبط می‌شود و مالک باید جریمه معادل ارزش روز خودرو را بپردازد. از منظر حقوقی، ادعای ناآگاهی از وضعیت غیرقانونی خودرو، هیچ تأثیری در حکم ندارد. تنها ارائه اسناد رسمی گمرکی که ورود قانونی خودرو را ثابت کند، می‌تواند مانع از ضبط شود.
نبود سامانه یکپارچه و ضعف نظارت
یکی از اصلی‌ترین دلایل افزایش تخلفات مرتبط با خودروهای مناطق آزاد، فقدان سامانه یکپارچه اطلاعاتی میان پلیس راهور، گمرک و سازمان مناطق آزاد است. در حال حاضر، هر یک از این نهادها به‌صورت مستقل فعالیت می‌کنند و تبادل داده بین آنها وجود ندارد. در نتیجه، هنگام توقف خودروی گذر موقت، امکان استعلام سریع اصالت مدارک فراهم نیست و بررسی‌ها به‌صورت دستی انجام می‌شود.
این خلأ نظارتی، فرصت مناسبی برای سودجویان ایجاد کرده است تا با جعل اسناد و سوءاستفاده از نقص در هماهنگی دستگاه‌ها، خودروهای قاچاق را در سطح کشور جابجا کنند. بنابراین، نبود اتصال سیستمی میان نهادهای مسئول، عملاً موجب شده کنترل مؤثر بر تردد خودروهای مناطق آزاد وجود نداشته باشد.
راهکارهای حقوقی و اجرایی برای مقابله با تخلف
کارشناسان حوزه حقوق و حمل‌ونقل، چند راهکار عملی برای مهار تخلفات خودروهای پلاک مناطق آزاد پیشنهاد می‌کنند. نخست، ایجاد سامانه دیجیتال مشترک میان پلیس راهور، گمرک و سازمان مناطق آزاد است تا اطلاعات خودرو، زمان ورود و محدوده تردد آن به‌صورت برخط قابل استعلام باشد. این اقدام می‌تواند جلوی تردد غیرمجاز خودروها را به‌صورت فوری بگیرد.
همچنین، اختصاص کد رهگیری دیجیتال به هر خودروی واردشده به مناطق آزاد، راهکاری مؤثر برای کنترل اصالت و محدوده مجاز تردد است. در کنار این اقدامات فنی، شفاف‌سازی وضعیت خریداران و الزام به ارائه اسناد رسمی گمرکی، می‌تواند از سوءاستفاده‌های بعدی جلوگیری کند. قانون‌گذار باید به‌صراحت مشخص کند که حسن نیت خریدار تنها در صورت وجود مدارک معتبر پذیرفته می‌شود.
جمع‌بندی
پلاک مناطق آزاد اگر در چارچوب قانون استفاده شود، ابزاری برای توسعه تجارت و تسهیل واردات است؛ اما خروج از مسیر قانونی، آن را به بستری برای قاچاق و فساد اقتصادی تبدیل میکند. ورود غیرمجاز خودروهای لوکس، علاوه بر خسارت مالی به دولت، به اعتماد عمومی به نظام نظارتی نیز آسیب می‌زند. ساماندهی تردد خودروهای گذر موقت نیازمند همکاری جدی میان دستگاه‌های نظارتی و اجرای دقیق قوانین گمرکی است.
سوالات متداول
پلاک مناطق آزاد چیست و چه محدودیتی دارد؟
پلاک مناطق آزاد مجوزی موقت برای تردد خودرو در محدوده مناطق آزاد است. این خودروها حق خروج دائم از منطقه را ندارند و تنها با مجوز گمرک می‌توانند برای مدت کوتاهی در جاده‌های کشور تردد کنند.
خروج خودرو با پلاک مناطق آزاد از محدوده مجاز چه حکمی دارد؟
خروج این خودروها از محدوده قانونی مصداق قاچاق خودرو است و در صورت احراز تخلف، خودرو ضبط و مالک موظف به پرداخت ارزش روز آن می‌شود.
چه نهادی مسئول نظارت بر خودروهای مناطق آزاد است؟
نظارت بر خودروهای مناطق آزاد بر عهده سازمان مناطق آزاد، گمرک و پلیس راهور است، اما نبود سامانه مشترک میان این نهادها یکی از چالش‌های اصلی در کنترل تخلفات محسوب می‌شود.
